བོད་རྒྱ་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོའི་མིང་མཐའི་པ་བ་སྦྱོར་ཚུལ་གླེང་བ།

• གསུམ་པ། 08, 2018
• pentibet
• 0 comment

ཆོས་ཚ་སྟོབས་ལྡན་རྡོ་རྗེ།

[ནང་དོན་གནད་བསྡུས།] རྩོམ་ཡིག་འདིར་བོད་རྒྱ་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོའི་ནང་དུ་མིང་མཐའི་པ་བ་དག་ཇི་ལྟར་ཐག་གཅོད་དང་གཏན་འབེབ་བྱས་ཏེ། གཞུང་ལུགས་ཅན་གྱི་སྒོ་ནས་ལག་བསྟར་བྱས་ཡོད་པའི་སྐོར་སོགས་གསལ་བཤད་དང་བསམ་ཞིབ་བྱས་ཡོད།

[བརྡ་ཆད་གཙོ་བོ།] བོད་རྒྱ་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོ།  མིང་མཐའི་པ་བ།  མིང་རྐྱང་།  ལས་ཚིག  བརྡ་སྤྲོད།

    གླེང་གཞི།

    བོད་ལ་གཅིག་གྱུར་ཀྱིས་བཀོལ་སྤྱོད་བྱེད་པའི་བརྡ་སྤྲོད་ཀྱི་གཞུང་ལུགས་གྲུབ་ནས་ལོ་ངོ་སྟོང་ཕྲག་ལྷག་སོང་ནའང་། ཕྱིས་སུ་བརྡ་སྤྲོད་ཀྱི་གཞུང་ལུགས་དེ་ཇེ་རྒྱས་ཇེ་ལེགས་སུ་ཆེར་གཏོང་ཐུབ་མེད། ཞིབ་ཚགས་ཀྱི་ཆ་ནས་ད་དུང་བོད་ཀྱི་བརྡ་སྤྲོད་ཀྱི་གཞུང་ལ་མགོ་མཇུག་བར་གསུམ་དུ་གནད་དོན་མང་བོ་ཞིག་ཐག་མ་ཆོད་པར་ལྷག་ཡོད། འདིར་བཤད་པར་བྱ་བའི་མིང་མཐའི་པ་བའང་དེ་ལས་མ་འདས་པའི་གནད་དོན་གཅིག་རེད། ཐུ་མི་སམ་བྷོ་ཊ་མི་གཅིག་པུས་བོད་ཡིག་དང་བརྡ་སྤྲོད་གསར་རྩོམ་ཐུབ་ན། ང་ཚོ་ཕྱི་རབས་པ་ཐུན་མོང་གིས་ལོ་ངོ་སྟོང་ཕྲག་ལྷག་ལ་མིང་མཐའི་པ་བ་ཙམ་ཡང་ལེགས་བཅོས་དང་གཅིག་གྱུར་ཅན་དུ་བསྒྱུར་མ་ཐུབ་པ་ནི།   ང་ཚོའི་ངོ་ཚ་དང་ཐུ་མི་སམ་བྷོ་ཊར་དགོངས་དག་ཞུ་དགོས་པའི་གནས་ཤིག་རེད། འོན་ཀྱང་། དེ་ཚད་ལྡན་དང་གཞུང་ལུགས་ཅན་དུ་བསྒྱུར་མ་ཐུབ་པར་ད་དུང་ང་ཚོའི་ལག་ཏུ་གནད་དོན་དང་བཅས་ལྷག་ཡོད་པར་རྒྱུ་རྐྱེན་མང་པོ་ཞིག་ཡོད་མོད། འདིར་རྒྱུ་རྐྱེན་གཙོ་བོ་གསུམ་ཙམ་བཤད་ན། གཅིག  ས་གནས་འཐེན་འཁྱེར་དང་གཞུང་ལུགས་ཕྱོགས་ཞེན་གྱི་དབང་དུ་སོང་བ། གཉིས། སྔོན་གྱི་གསུང་ལ་དཔྱད་པ་གཏོང་བའམ་དེ་དང་ལྟ་ཚུལ་མི་མཐུན་པ་ཞིག་བཤད་ན་ཐན་དུ་ལྟ་བ། གསུམ། བོད་ཀྱི་ཡོན་ཏན་པའི་སྡེ་ན་ཐ་སྙད་རིག་གནས་ལ་ལྟོས་བཅས་ཀྱིས་ཆེད་སྦྱོང་དང་དཔྱད་ཞིབ་རིན་ཐང་དམའ་བ་བཅས་ལ་ཐུག་ཡོད་པར་སེམས། སྤྱིར་གཙུག་ལག་རིག་གནས་གང་དང་གང་ཡིན་ཡང་ཕྱི་མ་ཕྱི་མ་སྔ་མ་སྔ་མ་ལས་ཆ་ཇེ་ཚང་དང་ཚགས་ཇེ་ཞིབ་ཏུ་འགྲོ་བ་ནི་དངོས་པོའི་ཆོས་ཉིད་ཡིན། དེ་བཞིན་མིའི་བློ་སྒོ་དང་ཤེས་རབ་ཀྱང་མི་རབས་སྔ་མ་ལས་ཇེ་ཡང་དང་ཇེ་རྣོར་འགྲོ་བ་ནི་རྟེན་འབྲེལ་གྱི་ཆོས་ཉིད་དང་ཤིན་ཏུ་མཐུན། རྒྱུ་མཚན་མི་རབས་སྔ་མ་ཚོས་ལོ་ངོ་སྟོང་ཕྲག་མང་བོར་ཐོས་བསམ་སྒོམ་གསུམ་གྱིས་བསྡུས་པའི་རིག་གཞུང་གི་ཉིང་ཁུ་དག་ཕྱི་རབས་པའི་ལག་ཏུ་རིམ་བཞིན་བརྒྱུད་དེ་ཐོན་པའི་གསུང་གི་མཛད་འཕྲིན་ནམ་གསུང་རྩོམ་རི་བོའི་ལྟོས་དང་མཉམ་པ་འདི་དག་ང་ཚོའི་ལག་ཏུ་འཕྲོད་ཡོད་པས། ང་ཚོ་ཁོ་ཚོ་ལས་ཤེས་རབ་དང་བློ་སྒོ་ཡངས་པ། རིག་གཞུང་ཞིག་ཡིན་ནའང་ཆ་ཇེ་ཚང་དང་ཇེ་ལེགས་སུ་སོང་ཡོད་ན་རྟེན་འབྲེལ་ཟབ་མོའི་རིགས་པ་དང་འགལ་མེད་ལ། སྔོན་བྱོན་མཁས་དབང་རྣམས་ལ་ཁྲེལ་མེད་བྱས་མེད། ཁོང་ཚོའི་ཐུགས་དགོངས་ཀྱང་གྲུབ་ཡོད་པ་རེད། དེ་བས་གནའ་དེང་ཤེས་རིག་གི་ཕ་མཐར་སོན་ཞིང་གཞུང་ལུགས་སྨྲ་བའི་མཁས་དབང་རྣམ་པ་དང་། བརྩོན་འགྲུས་ཀྱི་གོམ་ཁ་ལྷོད་མ་མྱོང་བའི་སློབ་པ་ལམ་གྱི་གནས་སྐབས་ཀྱི་སློབ་མ་དང་ཡོན་ཏན་པའི་སྡེ་སུ་དང་གང་ཡིན་ཡང་། ཆེས་མ་མཐའི་ཕན་ཚུན་ལ་བརྡ་སྤྲོད་བྱེད་ཀྱི་མིང་མཐའི་པ་བ་ཙམ་གྱི་གནད་དོན་ཡང་ལོ་ངོ་སྟོང་ཕྲག་ལྷག་ལ་ཐག་མ་ཆོད་པའམ་ཡར་རྒྱས་དང་གཅིག་གྱུར་མེད་པར་ལྷག་ཡོད་པ་ནི་ཐུགས་ཁུར་དང་བསམ་གཞིག་གཏོང་དགོས་པ་ཞིག་མ་ཡིན་ནམ། དེས་ན་ང་ཚོས་འདི་ཕྱོགས་ལ་དཔྱད་རྩོམ་འབྲི་བ་དང་བསམ་འཆར་འདོན་པ་ནི་གལ་ཆེ་བར་མཐོང་ནས་ཐེངས་འདིར། བོད་རྒྱ་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོའི་མིང་མཐའི་པ་བ་སྦྱོར་ཚུལ་ཟུར་དུ་བཏོན་ཏེ་རྨོངས་བློར་ཤར་ཚོད་ཙམ་དཔྱད་པ་ལ།

 

དང་པོ། བོད་རྒྱ་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོར་གཞི་བཅོལ་ཏེ་མིང་མཐའི་པ་བ་གླེང་དགོས་པའི་རྒྱུ་མཚན།

བོད་རྒྱ་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོའི་མིང་མཐའི་པ་བ་སྦྱོར་ཚུལ་ནི་ང་ཚོར་རྒྱུགས་ཆེ་བའི་བརྡ་སྤྲོད་ཀྱི་གཞུང་ཕལ་མོ་ཆེར་མ་ཐོན་པའི་ཐུན་མིན་གྱི་གཞུང་ལུགས་རང་བཞིན་ཅན་གྱི་སྦྱོར་ཚུལ་ཞིག་རེད། སྔོན་བྱུང་བརྡ་སྤྲོད་གཞུང་འགྲེལ་གང་ཡིན་ཡང་མིང་མཐའི་པ་བ་སྦྱོར་ཚུལ་འཆད་སྐབས་རྩོམ་པ་པོ་ཚོ་རང་རང་གི་ཡུལ་སྐད་དང་གཞུང་ལུགས་ཕྱོགས་ཞེན་པའི་དབང་དུ་སོང་ཡོད་པས། བོད་ལ་གཅིག་གྱུར་གྱི་བཀོལ་སྤྱོད་བྱེད་པའི་མིང་མཐའི་པ་བ་སྦྱོར་ཚུལ་ཞིག་ཆགས་མ་ཐུབ་པ་རེད། འོན་ཀྱང་། བོད་རྒྱ་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོའི་མིང་མཐའི་པ་བ་སྦྱོར་ཚུལ་ལ་ཞིབ་ཏུ་དཔྱད་ན། ཡུལ་སྐད་ཕལ་མོ་དང་བརྡ་སྤྲོད་ཀྱི་གཞུང་འགྲེལ་ཕྱོགས་རིས་པའི་དབང་དུ་མ་སོང་བར་བློ་གཟུ་བོའི་སྒོ་ནས་མདོ་དབུས་ཁམས་གསུམ་སྤྱིའི་སྐད་ལ་གཞོལ་བ་དང་སྔོན་གྱི་ཡིག་རྙིང་མང་པོའི་མིང་མཐའི་པ་བ་སྦྱོར་ཚུལ་སོགས་དང་མཐུན་པར་གཞུང་ལུགས་རང་བཞིན་ཅན་གྱི་མིང་མཐའི་པ་བ་སྦྱར་ཡོད་པ་ནི། ཚིག་མཛོད་འདིའི་ཐུན་མིན་ཁྱད་ཆོས་ཡིན་པས། ང་ཚོས་ཚིག་མཛོད་འདི་གཞིར་བཟུང་ནས་མིང་མཐའི་པ་བ་སྦྱར་ན་དགེ་མཚན་ཆེ་བར་མཐོང་།

1. བོད་རྒྱ་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོ་ནི་སྲིད་གཞུང་གིས་རྩ་འཛུགས་བྱས་ཤིང་སྒྲིག་གཞི་ཡོད་པའི་སྒོ་ནས་མདོ་དབུས་ཁམས་གསུམ་གྱི་མཁས་དབང་མཉམ་འདུས་ཀྱིས་རྩོམ་སྒྲིག་བྱས་པའི་ཚིག་མཛོད་ཐོག་མ་དང་གཅིག་པུ་དེ་ཆགས་ཡོད་པ་རེད།

2. མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་ལྔ་དང་། མི་རིགས་སློབ་ཆེན་ཁག་ལྔ། ད་དུང་དུས་སྐབས་དེར་བོད་ཀྱི་རིག་གནས་སྤྱི་དང་ལྷག་པར་དུ་ཐ་སྙད་རིག་གནས་ལ་དབང་འབྱོར་བའི་བརྡ་སྤྲོད་སྨྲ་བའི་དབང་བོ་ཚེ་ཏན་ཞབས་དྲུང་། དམུ་དགེ་བསམ་གཏན། ཉན་ཤུལ་མཁྱེན་རབ་འོད་གསལ། དུང་དཀར་བློ་བཟང་འཕྲིན་ལས་སོགས་ངེས་དོན་གྱི་མཁས་དབང་མང་པོས་ཞུ་དག་དང་ཞལ་གཟིགས་གནང་བའི་ཚིག་མཛོད་ཅིག་རེད།

3. དེ་མིན་ཚིག་མཛོད་འདི་ཚད་ལྡན་དང་ཞིབ་ཚགས་ཡོང་ཆེད་མི་ལོ་ལྔ་བཅུ་ལྷག་ལ་རྒྱུན་འཁྱོངས་བྱས་ཏེ་རྩོམ་སྒྲིག་བྱས་པ་ཞིག་རེད། གཙོ་སྒྲིག་པ་ཀྲང་དབྱུ་སིན་གྱི་ཚིག་མཛོད་ཀྱི་འགོ་བརྗོད་ཉན་ཞུའི་ནང་དུ། འདས་ཟིན་པའི་ལོ་ལྔ་བཅུ་རིང་ལ་དབྱར་དགུན་ལྟོས་མེད་དང་ཉིན་མཚན་དབྱེར་མེད་དུ་དཀའ་ངལ་བརྒྱབ་པ་རྣམས་བློ་ཡུལ་དུ་འཆར་གྱིན་འདུག[②]ཅེས་བྲིས་པར་བལྟས་ན། ཚིག་མཛོད་འདིར་དུས་ཚོད་ཇི་འདྲ་ཞིག་ཕུད་ཡོད་པ་དང་རྔུལ་ཆུ་ག་ཚོད་ཅིག་བཏོན་ཡོད་པ་ཧ་ཅང་གསལ་བོ་རེད། རྒྱུ་མཚན་དེ་གསུམ་གྱི་སྒོ་ནས་བལྟས་ན། བོད་རྒྱ་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོ་ནི། ཚིག་མཛོད་གཞན་ལས་ཁྱད་པར་དུ་འཕགས་པ་ཞིག་ཡིན་པས། ཚིག་མཛོད་འདིར་མིང་མཐའ་པ་བ་དག་ཇི་ལྟར་སྦྱར་ཡོད་པར་བལྟ་རྒྱུ་ནི་གནད་ཀྱི་དམ་པ་ཞིག་རེད།

 

གཉིས་པ། སྤྱིར་བོད་ཀྱི་ཚིག་མཛོད་ཀྱི་བྱུང་འཕེལ་མདོ་ཙམ་བསྟན་པ།

བོད་ལ་ཚིག་མཛོད་འབྲི་སྲོལ་ནི་བཙན་པོའི་སྐབས་ནས་བྱུང་ཡོད། བོད་ཀྱི་ཚིག་མཛོད་ཀྱི་ཐོག་མ་ནི་ཡོངས་གྲགས་ཀྱི་སྒྲའི་བྱེ་བྲག་རྟོགས་བྱེད་ཆེན་མོ་འཇོག་གིན་འདུག རྒྱུ་མཚན་སྒྲ་སྦྱོར་བམ་གཉིས་ཀྱི་མཇུག་བྱང་དུ། བྱེ་བྲག་ཏུ་རྟོགས་བྱེད་ཆེན་མོ། བྱེ་བྲག་ཏུ་རྟོགས་བྱེད་འབྲིང་པོ།  བྱེ་བྲག་ཏུ་རྟོགས་བྱེད་ཆུང་ངུ་།[③]ཞེས་དང་། དེའི་ནང་གི་བྱེ་བྲག་རྟོགས་བྱེད་འབྲིང་ནི་སྒྲ་སྦྱོར་བམ་གཉིས་རང་ཉིད་ཡིན་པ་གསལ་བོར་བཀོད་ཡོད་པར་མ་ཟད། སྒྲ་སྦྱོར་བམ་གཉིས་སུ་ཆེན་པོའི་དཀའ་གནས་དང་སྒྲའི་གཞུང་དང་སྦྱར་ཏེ་བཤད་པ་ཡིན་ནོ། །[④]ཞེས་གསུངས་པར་གཞིག་ན། བྱེ་བྲག་རྟོགས་བྱེད་འབྲིང་པོའམ་སྒྲ་སྦྱོར་བམ་གཉིས་ནི་བྱེ་བྲག་རྟོགས་བྱེད་ཆེན་མོ་རུ་སྒྲའི་རྩ་བའི་གོ་དོན་དང་འགྲེལ་བ་ཞིབ་ཆ་མ་ཐོན་པ་རྣམས་ཕྱོགས་གཅིག་ཏུ་བསྡུས་ཏེ་བསྐྱར་དུ་བསྒྲིགས་པ་ཞིག་ཡིན་པ་སྒྲ་སྦྱོར་བམ་གཉིས་རང་དུ་བཀོད་ཡོད་པས། འདིར་གསལ་བོ་ཤེས་ཐུབ་པ་ནི་བྱེ་བྲག་རྟོགས་བྱེད་ཆེན་མོ་དེ་སྒྲ་སྦྱོར་བམ་གཉིས་སམ་བྱེ་བྲག་རྟོགས་བྱེད་འབྲིང་གི་སྔོན་དུ་ཕྱོགས་སྒྲིག་བྱས་ཡོད་པ་གསལ་བོ་རེད། ཏུན་ཧོང་ཡིག་རྙིང་དང་སྒྲ་སྦྱོར་བམ་གཉིས་རང་ན། རྟའི་ལོ་ལ་བཙན་པོ་ཁྲི་ལྡེ་སྲོང་བཙན་ཕོ་བྲང་སྐྱིའི་འོན་ཅང་དོ་ན་བཞུགས། ཕོ་བྲང་འོན་ཅང་དོར་བོད་དང་རྒྱ་གར་གྱི་མཁན་པོ་ཐམས་ཅད་ཀྱིས་ཆོས་སྐད་གཏན་ལ་ཕབ་སྟེ། རྗེ་བློན་མོལ་ནས་རེག་ཟིག་ཏུ་མཛད་པ། སྐད་གསར་གྱི་མིང་སྔོན་མ་ཐོགས་པ་དང་། གཏན་ལ་མ་ཕབ་པ་ལ། མཁས་པ་རྣམས་འཚོགས་ཏེ་མིང་དུ་བཏགས་ཤིང་གཏན་ལ་ཕབ་སྟེ། ལྷ་བཙན་པོ་ཁྲི་ལྡེ་སྲོང་བཙན་གྱིས་བསྐུལ་ནས་བཀས་བཅད་དེ་མི་བཅོས་པར་བཞག་པ།[⑤]ཞེས་དང་། སྒྲ་སྦྱོར་བམ་གཉིས་སམ་བྱེ་བྲག་རྟོགས་བྱེད་འབྲིང་ཕྱོགས་སྒྲིག་མཛད་སྐབས་ཀྱི་བཙན་པོ་ནི་ཁྲི་ལྡེ་སྲོང་བཙན་ཡིན་པ་དང་། ལོ་ནི་རྟའི་ལོ་ཡིན་པ་སོགས་གསལ་བོར་བཀོད་ཡོད་པར་བལྟས་ན། [⑥]བཙན་པོ་ཁྲི་ལྡེ་སྲོང་བཙན་སྲིད་ཁྲིར་བཞུགས་པའི་ལོ་ནི། སྤྱི་ལོ་798—815བར་ཡིན། དུས་ཚོད་དེའི་ནང་རྟའི་ལོ་གཉིས་ཏེ་ཆུ་རྟ་(སྤྱི་ལོ802)དང་ཤིང་རྟ་(སྤྱི་ལོ814)གཉིས་བྱུང་ཡོད། དེ་གཉིས་ཀྱི་ནང་ནས་ཆེད་མཁས་པའི་དཔྱད་འབྲས་ཕྱི་མ་འོས་ཤིང་འཚམ་པར་བཞེད་པས། སྤྱི་ལོ་814ལོར་བཙན་པོའི་བཀའ་ལྟར་བྱེ་བྲག་རྟོགས་བྱེད་འབྲིང་ནི་ཕྱོགས་སྒྲིག་བྱས་པ་ཤེས་ནུས་སྟབས། བྱེ་བྲག་རྟོགས་བྱེད་ཆེན་མོ་ནི་ངེས་པར་དུ་སྤྱི་ལོ་814སྔོན་དུ་ཕྱོགས་སྒྲིག་བྱས་པ་ཞིག་ཡིན་པ་ཤེས་སོ། །དེ་རྗེས་ཀ་ཕྲེང་ལྟར་བསྒྲིགས་པའི་བོད་ཀྱི་ཚིག་མཛོད་ཐོག་མ་ནི། ཕྱི་རྒྱལ་དུ་སྤྱི་ལོ་1701ལོར་ཨེ་ཐ་ལེའི་ཆོས་སྤེལ་མཁན་ཀོ་སོ་ཕུ་M.ཐོ་སི་ཁཱ་ནོ་(Giuseppe M.Tosca-no)སོགས་ཀྱིས་«ལ་བོད་ཚིག་མཛོད»སྤྱི་ལོ་1834ལོར་ནུབ་ཕྱོགས་བོད་རིག་པའི་ཤིང་རྟའི་སྲོལ་འབྱེད་ཧང་ཀ་རའི་མཁས་དབང་ཆོ་མཱའི་(Alexander Csoma de koros )«བོད་དབྱིན་ཚིག་མཛོད།»རྒྱལ་ནང་དུ་སྤྱི་ལོ་1946ལོར་བོད་རང་གིས་རྩོམ་སྒྲིག་བྱས་པའི་ཚིག་མཛོད་ཐོག་མ་དགེ་བཤེས་ཆོས་གྲགས་ཀྱི་«བརྡ་དག་མིང་ཚིག་གསལ་བ།»1979ལོར་ནུབ་བྱང་མི་རིགས་སློབ་ཆེན་བོད་ཡིག་སྡེ་ཁག་གི་«རྒྱ་བོད་མིང་མཛོད།»ཨ་ཁུ་དམུ་དགེ་བསམ་གཏན་གྱིས་གཙོ་སྒྲིག་མཛད་པའི་«སམ་བོད་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོ།»སྐུ་ཞབས་བསམ་གཏན་དང་ཀྲིན་ཧོ་ཀུང་སོགས་ཀྱིས་གཙོ་སྒྲིག་མཛད་པའི་«དག་ཡིག་གསར་སྒྲིག»1985ལོར་ཀྲང་དབྱི་སུན་གྱིས་གཙོ་སྒྲིག་མཛད་པའི་«བོད་རྒྱ་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོ།»2002ལོར་ཨ་ལགས་དུང་དཀར་ཚང་གི་«དུང་དཀར་ཚིག་མཛོད།»སོགས་རིམ་བཞིན་བྱུང་དང་འབྱུང་བཞིན་ཡོད།

 

གསུམ་པ། བྱེ་བྲག་བོད་རྒྱ་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོ་གླེང་བ།

གོང་དུ་བཤད་མ་ཐག་པའི་བོད་ཀྱི་ཚིག་མཛོད་ཆེ་མ་ཆུང་གསུམ་དག་ལས་«བོད་རྒྱ་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོ།»ནི་རིག་པའི་གནས་རྣམས་འདུས་པའི་སྣ་འཛོམས་རང་བཞིན་ལྡན་པའི་བོད་རྒྱའི་རྩ་འགྲེལ་གཉིས་ལྡན་གྱི་ཚིག་མཛོད་ཅིག་དང་། སྒྲིག་ཐབས་དང་རྩ་འཛུགས་སོགས་ཕྱོགས་གང་ལ་བསམ་ཡང་ཚིག་མཛོད་གཞན་ལས་ཁྱད་པར་དུ་འཕགས་པའི་གྲགས་པ་དང་བཀོལ་རྒྱ་ཆེ་བའི་ཚིག་མཛོད་ཅིག་ཡིན་པ་ཀུན་ཀྱིས་ཤེས་གསལ་ལྟར་རེད། ཚིག་མཛོད་དེ་ནི་བོད་ཀྱི་རིག་གཞུང་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་ཆེད་དགེ་རྒན་ཆེན་མོ་ཀྲང་དབྱི་སུན་གྱིས་སྤྱི་ལོ་1928ལོར་ནས་ཆིང་རྒྱལ་རབས་སྐབས་པར་སྐྲུན་བྱས་པའི་བོད་རྒྱ་ཚིག་མཛོད་དང་ཕྱི་རྒྱལ་དུ་ཡོད་པའི་བོད་ཡིག་ཚིག་མཛོད་སོགས་དཔྱད་གཞིའི་ཡིག་ཆ་ཡུན་རིང་བོར་རྒྱུན་འཁྱོངས་འཚོལ་བསྡུ་བྱས་ཏེ། རི་འགོག་དམག་འཁྲུག་གི་དུས་མཇུག་ཏུ་དེབ་བཅུ་གསར་དུ་བསྐྲུན་པ་ནི།  བོད་རྒྱ་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོའི་མ་ཕྱི་དང་ཚིག་མཛོད་ཀྱི་རྨང་གཞི་ཡིན། སྤྱི་ལོ་1951ལོ་ནས་འགོ་བརྩམས་ཏེ་གོང་གི་དེབ་བཅུ་ལ་བཟོ་བཅོས་ཐེངས་ཁ་ཤས་བརྒྱབ། སྤྱི་ལོ་1958ལོར་དགེ་རྒན་ཆེན་མོ་ཀྲང་དབྱི་སུན་གྱིས་ཚིག་མཛོད་ལས་དོན་ཚོ་ཆུང་གཅིག་ཁྲིད་ནས་ལྷ་སར་ཕྱིན། བོད་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་ཀྱི་འགོ་ཁྲིད་དང་འབྲེལ་ཡོད་སྡེ་ཁག་གི་རྒྱབ་སྐྱོར་བྱས་ནས། རྒྱ་བོད་ཀྱི་རྩོམ་སྒྲིག་མི་སྣ་བསྣན་ཏེ།མ་ཕྱིའི་རྒྱ་ཁྱོན་དང་ཐ་སྙད་བསྡུ་སྒྲིག་གི་གཞི་ཁྱོན་ཆེ་རུ་བཏང་། དུས་ཡུན་ལོ་བཞི་ཙམ་གྱི་རིང་ལ་ཁྱོན་སྡོམ་ཐ་སྙད་བརྒྱད་ཁྲི་ལྷག་ཙམ་བསྡུས། སྤྱི་ལོ་1964ལོར་ཀྲུང་དབྱང་མི་རིགས་དོན་གཅོད་ཨུ་ཡོན་ལྷན་ཁང་གིས་མིང་རྟགས་བཀོད་ནས་ཚིག་མཛོད་ཀྱི་ནང་དོན་འཕྲི་སྣོན་བྱེད་རྒྱུའི་སྐོར་གྱི་རྩ་དོན་བདུན་གཏན་ཁེལ་བྱས་པ་ལྟར་འཕྲི་སྣོན་བྱས་པས། མཐར་ཐ་སྙད་ཁྲི་ལྔར་ཉེ་བ་ཞིག་དངོས་སུ་གཏན་ཁེལ་བྱས་པ་ད་ལྟའི་ཚིག་མཛོད་འདི་གྲུབ་པ་ཡིན། བར་སྐབས་དེར་ལོ་བཅུའི་གོད་ཆག་གམ་རིག་གནས་གསར་བརྗེ་ཐོན་པས་ཚིག་མཛོད་ཀྱི་ལས་དཀའ་ཡུན་རིང་མཚམས་འཇོག་བྱེད་དགོས་བྱུང་ཡང་ཚིག་མཛོད་ལ་སྐྱོན་མ་བྱུང་། སྤྱི་ལོ་1978 ལོར་ཁྲིན་ཏུ་རུ་བསྐྱར་དུ་སླར་གསོ་བྱས་ཏེ་ཚིག་མཛོད་ཀྱི་ལས་གཞི་འགོ་བཙུགས་ཤིང་། རྒྱལ་ཁབ་དང་སི་ཁྲོན་ཞིང་ཆེན་མི་རིགས་དོན་གཅོད་ཨུ་ཡོན་ལྷན་ཁང་གིས་ཚིག་མཛོད་ལ་འགན་ཁུར་དང་རྒྱབ་སྐྱོར་འོག་ལྗོངས་ཞིང་ལྔའི་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་དང་འབྲེལ་ཡོད་སྡེ་ཁགཀྲུང་དབྱང་། བོད་ལྗོངས། མཚོ་སྔོན། ནུབ་བྱང་། ལྷོ་ནུབ་བཅས་མི་རིགས་སློབ་གྲྭ་ཆེན་མོ་ཁག་ལྔ་ནས།བོད་ཡིག་ཆུ་ཚད་མཐོ་བའི་མཁས་དབང་སོགས་ཀྱིས་ཞུ་དག་དང་རྩོམ་སྒྲིག་ནན་མོ་བྱས་ཏེ་སྤྱི་ལོ་1985 ལོར་དངོས་སུ་པེ་ཅིན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་དུ་པར་དུ་བསྐྲུན་པའོ། །

 

བཞི་པ། བོད་རྒྱ་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོ་དང་བརྡ་སྤྲོད་གཞུང་འགྲེལ་རེ་འགར་བཀོད་པའི་མིང་མཐའི་པ་བ་སྦྱོར་ཚུལ་བསྡུར་བ།

བོད་རྒྱ་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོར་ཞིབ་ཏུ་བརྟག་དཔྱད་བྱས་ཡོང་ན། མིང་མཐའི་པ་བའི་སྦྱོར་སྟངས་ཀྱི་ཐད་ནས། ད་ལྟའི་ང་ཚོ་དང་འདྲ་བར་རང་གི་ལག་ཏུ་གང་ཡོང་དང་ངག་ཏུ་གང་བདེར་བྱས་ནས་རྙོག་རྫོབ་ཀྱིས་བྲིས་མེད་པར། བོད་སྤྱིའི་སྐད་གདང་དང་སྐད་ཆ་ལ་གཞི་བཅོལ་ཏེ་ཕྱོགས་སུ་མ་ལྷུང་བའི་ཐུན་མིན་གྱི་མིང་མཐའི་པ་བ་སྦྱོར་ཚུལ་གྱི་གཞུང་ལུགས་རང་བཞིན་ཅན་གྱི་རིགས་ལམ་གསར་བ་ཞིག་གི་སྒོ་མོ་ང་ཚོར་ཕྱེས་ཡོད་པར་འདོད།  དེ་ཡང་བོད་རྒྱ་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོ་ནི། སི་ཏུ་བསྟན་པའི་ཉིན་བྱེད་ཀྱི་《སི་ཏུའི་སུམ་རྟགས་འགྲེལ་ཆེན་》[⑦]དུ་བདག་སྒྲའི་ཕྲད་པ་དང་པོ་གཉིས་མ་གཏོགས་མི་འདོད་པ་དང་། དེ་གཉིས་ཀྱང་ཕྲད་གཞན་དབང་ཅན་དུ་འདོད་པའི་རྐྱེན་གྱིས། ཁོང་གི་བརྡ་སྤྲོད་ཀྱི་གཞུང་ལ་སློབ་གཉེར་བྱེད་མཁན་ཚོས་གོ་བ་ཡག་པོ་མ་ལོན་པར། མིང་མཐའི་པ་བ་ཡང་ཡོད་ཚད་པ་རྐྱང་འབྲི་བ་ལྟ་བུའི་ཆད་མཐར་ལྷུང་མེད་པ་དང་། དག་ཡིག་ཟ་མ་ཏོག་དང་དམུ་དགེ་བསམ་གཏན་རྒྱ་མཚོའི་སུམ་འགྲེལ་[⑧]བཞིན་བདག་སྒྲ་དང་མིང་མཐའི་པ་བ་ཡོད་ཚད་སྡོམ་ཚིག་གཅིག་གིས་ལེབ་རྡུང་བྱེད་པ་ལྟ་བུའི་རྟག་མཐར་ཡང་ལྷུང་མེད་པ། ད་དུང་དབྱངས་ཅན་གྲུབ་པའི་རྡོ་རྗེའི་ལེགས་བཤད་ལྗོན་དབང་བཞིན་ཆ་ཡའི་སྦྱོར་ཚུལ་ལྟ་བུའི་རྙོག་དྲ་མེད་པ་བཅས་ཁྱད་པར་ཡོད། སྔོན་བྱོན་བརྡ་སྤྲོད་སྨྲ་བ་མང་བོ་ཞིག་གིས་བདག་སྒྲའི་པ་བ་དང་མིང་མཐའི་པ་བ་སོ་སོར་མ་ཕྱེས་པར་མཉམ་དུ་བྲིས་པ་དང་མཉམ་དུ་ཁྲིད་པས། བདག་སྒྲའི་པ་བ་དང་མིང་མཐའི་པ་བའི་སྦྱོར་ཚུལ་ཐད་ལ་རྙོག་དྲ་ཆེན་པོ་འདི་བྱུང་བར་སེམས། དཔེར་ན། དབྱངས་ཅན་གྲུབ་པའི་རྡོ་རྗེས་བདག་སྒྲ་བཤད་སྐབས། མིང་མཐའི་པ་བ་འང་ཕལ་ཆེར་འདྲ། །[⑨]ཞེས་མིང་མཐའི་པ་བ་ཡང་དྲུད་ཡོང་ཡོད་པ་དང་། དེ་བཞིན་ཚེ་ཏན་ཞབས་དྲུང་གི་ཐོན་མུའི་ཞལ་ལུང་དུའང་བདག་སྒྲ་བཤད་སྐབས། པ་པོ་རྣམས་ཀྱི་ཐོབ་ཐང་ལ་སྟོང་པ་། རྐང་པ། ལྔ་པ་བཅུ་པ་སོགས་ལ་པ་ཡེད་དང་། བཟང་བ་དཀར་བ་སོགས་ལ་བ་ཟླུམ་དང་། བཟང་པོ་དཀར་པོ་སྙིང་པོ་དང་པོ་སོགས་ལ་པ་ཡེད་ཐོབ་པ་ནི་རྟགས་མཚུངས་དང་བརྗོད་བདེའི་དབང་གིས་མི་འདྲ་བར་གྱུར་པ་དཔེ་ཁུངས་དག་རྣམས་སུ་ཇི་ལྟར་འབྱུང་བ་བཞིན་དུ་བྲིས་ན་ལེགས་སོ། །[⑩]ཞེས་བཀོད་པ་སོགས་ལ་བལྟས་ན། སྔོན་བྱོན་བརྡ་སྤྲོད་སྨྲ་བ་མང་བོས་བདག་སྒྲ་བཤད་སྐབས་མིང་མཐའི་པ་བའང་དེར་སྦྱར་ནས་བཤད་པ། བཤད་པ་དེའང་ཟུར་ཙམ་ལས་རྒྱས་པར་བཤད་མེད་པས། མང་བོ་ཞིག་གི་སྣང་ངོར་བདག་སྒྲ་དང་མཐའི་པ་བའི་སྦྱོར་ཚུལ་གཅིག་པར་སེམས་ཏེ། བདག་སྒྲར་ཇི་ལྟར་སྦྱོར་ན་མིང་མཐའི་པ་བའང་དེ་ལྟར་སྦྱོར་དགོས་པར་འདོད་ནས། བདག་སྒྲ་ལྟར་མིང་མཐའི་པ་བའང་གཅིག་གྱུར་མ་ཆགས་པར་འདི་ལྟར་རྙོག་དྲ་ཅན་དུ་གྱུར་སོང་བར་སེམས། བདག་སྒྲའི་པ་བ་ལ་དུས་རབས་བཅོ་བརྒྱད་བཅུ་དགུ་ནས་བཞེད་པ་མི་མཐུན་པ་ཡོད་མོད། མིང་མཐའི་པ་བ་ལ་མདོ་དབུས་ཁམས་གསུམ་གྱི་མཁས་པ་གང་ཡིན་ཡང་བཞེད་པ་མི་མཐུན་པ་མེད་པར་གཅིག་གྱུར་ཡིན་པ། སྐབས་དེའི་མཁས་དབང་ཚོའི་གསུང་རྩོམ་དག་ལ་བལྟས་ན་ཤེས་ཐུབ། སློབ་དཔོན་ཆེན་མོ་ཐུབ་བསྟན་ཕུན་ཚོགས་ཀྱིས། དེང་སང་བོད་ཡིག་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་དང་། ཞུ་ཆེན་པ། གཙོ་སྒྲིག་པ་རྣམས་ཀྱིས་དག་པ་མ་དག་པར་བཅོས་ནས།  སྔོན་གྱི་ཡིག་རྙིང་དག་གི་མ་དཔེའི་ནང་གི་པ་ཡིག་ཕལ་ཆེར་བ་ཡིག་ཏུ་བསྒྱུར་སྟབས། ནང་དོན་འགའ་ཞིག་གོ་དཀའ་བར་གྱུར་ཏེ། དཔེ་རྙིང་ལ་དངོས་ཡོད་ཀྱི་རིན་ཐང་ཉམས་གུད་དུ་ཕྱིན་ཡོད་པ་ནི་བློ་ཕམ་པའི་གནས་ཤིག་རེད།[11]ཅེས་གསུངས་པ་བཞིན་རེད། དེ་བས་ང་ཚོ་ཕྱི་རབས་པའི་ཕྲག་ཏུ་ལྷག་ཡོད་པའི་འགན་ཁུར་ནི།བདག་སྒྲ་དང་མིང་མཐའི་པ་བ་གཉིས་ལ། སོ་སོར་དཔྱད་ནས་བསམ་ཞིབ་བརྡར་གཅོད་མང་བོ་བྱས་ནས། བོད་ཀྱི་བརྡ་སྤྲོད་ཀྱི་གཞུང་ལུགས་འདི་ཆ་ཇེ་ཚང་དང་ཚག་ཇེ་ཞིབ་ཏུ་བཏང་སྟེ། མིང་མཐའི་པ་བ་ལྟ་བུའི་གནད་དོན་དང་རྙོག་འཛིང་དག་བསལ་ཏེ་གཅིག་གྱུར་གཏོང་རྒྱུ་ནི་བྱོལ་དུ་མེད་པའི་འོས་འགན་དུ་སེམས་སོ། །

 

ལྔ་པ། བོད་རྒྱ་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོར་མིང་མཐའི་པ་བ་ཇི་ལྟར་སྦྱར་ཡོད་ཚུལ་བཤད་པ།

བོད་རྒྱ་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོར་མིང་མཐའི་པ་བ་སྦྱོར་སྐབས། ག་ད་ན་བ་མ་ས་དང་ད་དྲག་ཅན་མཐར་པ་དང་པོ་སྦྱོར་བ་ལ་སྔོན་གྱི་བརྡ་སྤྲོད་གཞུང་རེ་འགའ་ན་ཡོད་པ་བཞིན་བཞེད་པ་མི་མཐུན་པ་མེད་པར་དེ་ལྟར་སྦྱོར་གྱིན་ཡོད། གཙོ་བོ་རྗེས་འཇུག་ང་འ་ར་ལ་བཞི་པོ་དང་མཐའ་རྟེན་ཏེ་རྗེས་འཇུག་མེད་མཐར། སྔོན་གྱི་བརྡ་སྤྲོད་ཀྱི་གཞུང་རེ་འགའ་ལྟར་ན་བ་ཡིག་སྦྱོར་མོད། བོད་རྒྱ་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོར་རྗེས་འཇུག་ང་འ་ར་ལ་དང་མཐའ་རྟེན་མེད་པ་ཙམ་ཡིན་ན།བ་སྦྱོར་བའི་ངེས་པ་མེད་ལ། པ་མི་སྦྱོར་བའི་ངེས་པའང་མེད། རྟག་ཆད་ཀྱི་མཐར་མ་ལྷུང་བའི་སྒོ་ནས་སྔོན་གྱི་ཡིག་རྙིང་དང་བོད་བྱིངས་ཀྱི་སྐད་ལ་གཞིགས་ཏེ་པ་བ་གཉིས་ཀ་སྦྱོར་གྱིན་ཡོད། དེས་ན་པ་བ་གཉིས་ཇི་ལྟར་སྦྱོར་གྱིན་ཡོད་ཅེ་ན། བོད་རྒྱ་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོར་རྗེས་འཇུག་ང་འ་ར་ལ་དང་མཐའ་རྟེན་མེད་པ་ཡིན་མིན་ཙམ་ལ་བལྟས་པའི་མི་ཆོག་པར། ད་དུང་དེའི་སྟེང་དུ་པ་བ་སྦྱར་ཡུལ་དེ། མིང་རྐྱང་དང་ལས་ཚིག་གང་ཡིན་པ་དེས་པ་བ་གང་སྦྱོར་འབྱེད་ཀྱིན་ཡོད། ཡང་ཅིག་བཤད་ན། རྗེས་འཇུག་ང་འ་ར་ལ་གང་རུང་དང་ལྡན་པའམ་ཡང་ན་མཐའ་རྟེན་མེད་པ་ཡིན་པ་གང་ཞིག པ་བ་སྦྱོར་ཡུལ་དེ་ལས་ཚིག་ཡིན་ན་བ་སྦྱོར་ལ། མིང་རྐྱང་ཡིན་ན་པ་སྦྱོར། འོན་ཀྱང་། འདི་ལ་ཁྱབ་པ་ཡོད་པ་མ་རེད། དམིགས་བསལ་ཅན་རེ་ཟུང་མ་གཏོགས། མདོ་དབུས་ཁམས་གསུམ་གྱི་སྐད་དུ་མང་ཆེ་བ་དེ་ལྟར་སྦྱོར་གྱིན་ཡོད། སྤྱིར་བཏང་དམིགས་སུ་བསལ་བ་དེ།  བསྟན་བཅོས་ཀུན་ལ་རབ་ཏུ་གཅེས། ཞེས་གསུངས་པ་ལྟར་རེད།

དཔེར་ན། བོད་རྒྱ་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོར་རྗེས་འཇུག་ང་ཡིག་ཡིན་ཡང་པ་དང་བ་གཉིས་ཀ་སྦྱོར་བཞིན་ཡོད། སྦྱོར་བ་དེའང་ལག་ཏུ་གང་ཡོང་དང་ངག་ཏུ་གང་བདེ་མིན་པར་གཞུང་ལུགས་རང་བཞིན་ཅན་གྱིས་སྦྱོར་བཞིན་ཡོད། གོང་དུ་དྲངས་མ་ཐག་པ་བཞིན། རྗེས་འཇུག་ང་འ་ར་ལ་གང་རུང་དང་ཡང་ན་མཐའ་རྟེན་མེད་པ་ཡིན་པ་གང་ཞིག པ་བ་སྦྱོར་ཡུལ་དེ་ལས་ཚིག་ཡིན་ན་བ་སྦྱོར་ལ། མིང་རྐྱང་ཡིན་ན་པ་སྦྱོར་གྱིན་ཡོད།

 

1.  བོད་རྒྱ་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོར་ [ང་] རྗེས་འཇུག་ཅན་གྱི་མཐར་པ་བ་སྦྱོར་ཚུལ།

མིང་རྐྱང་།	ལས་ཚིག
ཚོང་པ། རྙིང་པ། སྟོང་པ།	འཆིང་བ། གཏོང་བ། སྒོང་བ།（ཐ་དད་པ། རིལ་མོར་བྱེད་པ།）དབང་བ།
ཁང་པ། གཙང་པ། ལུང་པ།	བཏུང་བ། འབྲང་བ། གནང་བ། བྱང་བ། སོང་བ། དྲང་བ།
རས་ཆུང་པ། ཐུན་མོང་པ། གཞོང་པ།	སྣང་བ། དབྱུང་བ། གླེང་བ། རུང་བ། མྱོང་བ། གདིང་བ།
རོང་པ། གྲོང་པ། གདོང་པ།	སྐྱོང་བ། བྱུང་བ། བཀང་བ། སྤོང་བ། སྦྱོང་བ། ལྟུང་བ།
དཔུང་པ། གཙང་པ།  འབྲོང་པ། (རྫོང་ཞིག་མིང་།)	སློང་བ། ལྷུང་བ། སྲུང་བ། འགྲེང་བ། ཚང་བ། སྡང་བ།
དྲུང་པ། (སྐུ་ཞབས་དང་སྤུན་ཟླའི་ཞེ་ས།)	འོང་བ། མཐོང་བ། བླང་བ། ལྡང་བ། འཚོང་བ། གང་བ།
(བཞིན་རས་སམ་ངོ་) ལྗང་པ། (མྱུ་གུ་སྔོན་པོ།)	གསུང་བ། སྤྲིང་བ། བཏང་བ། འཕྱང་བ། འགྱིང་བ།

 

2. བོད་རྒྱ་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོར [འ་] རྗེས་འཇུག་ཅན་གྱི་མཐར་པ་བ་སྦྱོར་ཚུལ།

མིང་རྐྱང་།	ལས་ཚིག
མཐའ་པ།	དགའ་བ།
	འབའ་བ། ཐ་མི་དད་པ། ལུག་སྐད་འདོན་པ།

 

3. བོད་རྒྱ་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོར་ [ར་] རྗེས་འཇུག་ཅན་གྱི་མཐར་པ་བ་སྦྱོར་ཚུལ།

མིང་རྐྱང་།	ལས་ཚིག
རྣམ་འབྱོར་པ།  གཉེར་པ།  ཅིག་ཅར་པ།	འགྱུར་བ། ཕུར་བ། ནོར་བ། གཉེར་བ། ཐར་བ།
ཐར་པ། འབྱོར་པ།	བསྐོར་བ། སྦྱར་བ། འབྱོར་བ། ཤར་བ། ཟེར་བ།
ཕུར་པ། ཤར་པ།	འཁོར་བ།
སྦྱར་པ།(ཤིང་གི་བྱེ་བྲག་ཅིག་ཤོལ་པོའང་ཟེར)

 

4. བོད་རྒྱ་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོར་ [ལ་] རྗེས་འཇུག་ཅན་གྱི་མཐར་པ་བ་སྦྱོར་ཚུལ།

མིང་རྐྱང་།	ལས་ཚིག
འགྲེལ་པ། རོལ་པ། སྤྲུལ་པ།	འགྲེལ་བ། རོལ་བ། སྤྲུལ་བ། གྲོལ་བ།
རལ་པ། བསྐལ་པ། ཚལ་པ།	བསྐལ་བ། རྒྱལ་བ། འབྲེལ་བ། བྲལ་བ།
ཐ་མལ་པ། འཁྱིལ་པ། ཕྱི་རོལ་པ།	རལ་བ། འཁྱིལ་བ། སེལ་བ། འགལ་བ།

 

5. བོད་རྒྱ་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོར་མཐའ་རྟེན་མེད་མཐར་པ་བ་སྦྱོར་ཚུལ།

མིང་རྐྱང་།	ལས་ཚིག
སུམ་ཅུ་པ། ས་སྐྱ་པ། བཞི་པ། ལྔ་པ།	འདྲ་བ། སྨྲ་བ།
དགུ་པ། ཀརྨ་པ། གྲུ་པ། བཅུ་པ། ཁྲི་པ།	དྲོ་བ། རྔ་བ། ཤི་བ།
འདྲ་པ། གཅེར་བུ་པ། གྲྭ་པ། ས་པ། ཞ་ལུ་པ།
སྲིད་པ་ཐ་མ་པ། སྡེ་པ། དབུ་མ་པ།

 

6. སྔོན་རྗེས་མིང་གསུམ་གཅིག་ཡིན་ཡང་གཙོ་བོ་མིང་རྐྱང་དང་ལས་ཚིག་ལ་བལྟས་ཏེ་བོད་རྒྱ་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོར་མིང་མཐའི་པ་བ་སྦྱོར་ཚུལ།

མིང་རྐྱང་།	ལས་ཚིག	ཚིག་མཛོད་ཀྱི་རང་འགྲེལ།
འགྲེལ་པ།	འགྲེལ་བ།	ཐ་དད་པ། དགྲོལ་བའི་ད་ལྟ་བ།
ཐར་པ།	ཐར་བ།	ཐ་མི་དད་པ། ནད་ལས་ཐར་བ།
སྤྲུལ་པ།	སྤྲུལ་བ།	ཐ་དད་པ། སྤྲུལ་པ་སྤྲུལ་བ།
འབྱོར་པ།	འབྱོར་བ།	ཐ་མི་དད་པ། སླེབས་པ་དང་འཕྲོད་པ།
རོལ་པ།❨ལྷའི་རོལ་པ།构造❩	རོལ་བ།	ཐ་དད་པ། ལོངས་སུ་སྤྱོད་པ།
གཉེར་པ།	གཉེར་བ།	ཐ་དད་པ། འཚོལ་བ།
གསང་པ།	གསང་བ།	ཐ་དད་པ། སྦེད་པ་དང་གཞན་ལ་མི་མངོན་པར་བྱེད་པ།
ཤར་པ།	ཤར་བ།	ཐ་མི་དད་པ། ཉི་མ་ཤར་བ།
རལ་པ།	རལ་བ།	ཐ་མི་དད་པ། ཞིག་པ་དང་ཆག་པ།
བསྐལ་པ།	བསྐལ་བ།	ཐ་མི་དད་པ། དུས་ཡུན་རིང་བོས་བསྐལ་བ།
འཁྱིལ་པ།(སྐྲའི་མངོན་བརྗོད།)	འཁྱིལ་བ།	ཐ་མི་དད་པ། འདུ་བའམ་ཆུ་འཁྱིལ་བ།
ཕུར་པ།	ཕུར་བ།	ཐ་དད་པ། འཕུར་བའི་འདས་པ།
འདྲ་པ།(འདྲ་པར་རམ་པར།)	འདྲ་བ།	ཐ་དད་པ། ཤིང་སྡོང་པང་ལེབ་ཏུ་འདྲ་བ།
འགྲུལ་པ།	འགྲུལ་བ།	ཐ་མི་དད་པ། ལམ་དུ་བསྐྱོད་པའམ་འགྲོ་བ།
བཟོ་པ།	བཟོ་བ།	ཐ་དད་པ། ཁང་པ་བཟོ་བ།

གཞན་བོད་རྒྱ་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོར་རྗེས་འཇུག་ང་འ་ར་ལ་གང་རུང་དང་ལྡན་པའམ་ཡང་ན་མཐའ་རྟེན་མེད་པ་ཡིན་པ་གང་ཞིག པ་བ་སྦྱོར་ཡུལ་དེ་རྒྱན་ཚིག་ཡིན་ན་བ་སྦྱོར་ཡོད་པ། དཔེར་ན། རིང་བ། ཐུང་བ། ཆེ་བ། ཆུང་བ། ཉུང་བ། མང་བ། བཟང་བ། དགེ་བ། བདེ་བ། དམར་བ། དཀར་བ། དལ་བ། ཡང་བ། དཔའ་བ། གཙང་བ།

དེ་མིན་གོང་གི་འགྲོ་ཕྱོགས་དང་མི་མཐུན་ཡང་བོད་རྒྱ་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོར་བཀོད་པ།

དཔེར་ན། རྒྱན་ཚིག་ཡིན་ཡང་པ་ཡེད་སྦྱོར་ཡོད་པ།གསར་པ། རྙིང་པ། ལྟ་བུ།

མིང་ཚིག་ཡིན་ཡང་བ་ཟླུམ་སྦྱོར་ཡོད་པ། ལོ་ཙཱ་བ། ཟླ་བ། ཀ་བ། ཁ་བ། སོགས་ལྟ་བུ་ཡོད་པ་དམིགས་བསལ་ཅན་དུ་ཤེས་དགོས་སོ། །ང་ཚོས་འདི་ལྟར་བོད་རྒྱ་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོའི་ནང་དུ་བཀོད་པའི་པ་བ་དག་བསྡུར་ཏེ་འདིར་ཐོན་དུས།མདོར་ན་བོད་རྒྱ་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོས་ལག་ལེན་གྱི་སྟེང་ནས་འདི་ལྟར་མཛུབ་ཁྲིད་བྱས་ཏེ་སྡོམ་ཚིག་བཞག་འདུག

ག་ད་ན་བ་མ་ས་དང་ད་དྲག་ཅན་མཐར།  པ། (མིང་རྐྱང་དང་ལས་ཚིག་ལ་ཁྱད་མེད།) ང་འ་ར་ལ་མཐའ་མེད་མཐར།  ལས་ཚིག་དང་རྒྱན་ཚིག་མཐར། བ།    མིང་རྐྱང་མཐར། པ།

སྡོམ།

ག་ད་ན་བ་མ་ས་དང་།།

ད་དྲག་ཅན་མཐར་པ་ཡེད་ཐོབ།།

ང་འ་ར་ལ་མཐའ་མེད་མཐར།།

མིང་རྐྱང་པ་དང་ལས་རྒྱན་བ།།

དྲུག་པ། རྒྱུ་མཚན་གཙོ་བོ་གསུམ་གྱི་སྒོ་ནས་མིང་མཐའི་པ་བ་འདི་ལྟར་སྦྱོར་ན་ཡང་དག་ཡིན་ཚུལ་བཤད་པ།

    གཅིག

མིང་མཐའི་པ་བ་བཀོལ་སྤྱོད་ཀྱི་ཁྱབ་ཁོངས་ཀྱི་མི་གྲངས་སྟེང་ནས་བལྟས་ན། ཉིས་སྟོང་ལོར་སྡོམ་རྩིས་བྱས་པ་ལྟར་ན། བོད་མི་རྒྱལ་ནང་དུ་5416021ཡོད་པ་རེད། དེའི་ནང་དུ་དབུས་སྐད་བཤད་མཁན་ཕལ་ཆེར་མི་ཁྲི་160ལྷག་དང་། ཁམས་སྐད་བཤད་མཁན་ཕལ་ཆེར་མི་ཁྲི་227ལྷག ཨམ་སྐད་བཤད་མཁན་ཕལ་ཆེར་མི་ཁྲི་121ལྷག་ཡོད་པ་རེད། [12]ཅེས་བཀོད་འདུག་པར་གཞིག་ན་མི་གྲངས་ཀྱི་ཆ་ནས་དབུས་གཙང་དང་ཁམས་པ་བསྡོམས་ན་མི་ཁྲི་387ལྷག་ཡོད་པས། བོད་མི་བརྒྱ་ཆའི་བདུན་ཅུའི་བོད་རྒྱ་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོ་ལྟར་ཁོ་ཚོའི་སྐད་དུ་ང་འ་ར་ལ་མཐའ་མེད་མཐར། མིང་རྐྱང་དང་ལས་ཚིག་ལ་བལྟས་ཏེ་པ་བ་སྦྱོར་གྱིན་ཡོད།

    གཉིས།

མདོ་དབུས་ཁམས་གསུམ་གྱི་སྔོན་བྱོན་མཁས་དབང་རྣམས་པས་ཀྱང་གསུང་རྩོམ་དག་ཏུ་འདི་ལྟར་ང་འ་ར་ལ་མཐའ་མེད་མཐར། མིང་རྐྱང་པ་དང་ལས་ཚིག་བ་སྦྱར་ཡོད། དེ་བས་སྔོན་ཕྱོན་མཁས་དབང་རྣམ་པའི་གསུང་རྩོམ་དག་གཅིག་གྱུར་ཡིན་པས་མདོ་དབུས་ཁམས་གསུམ་གྱི་མི་སུས་བཀླགས་ཀྱང་གོ་བཞིན་ཡོད། དཔེ་བརྗོད་རེ་འགའ་དྲངས་ན། མི་ལ་རས་པའི་རྣམ་མགུར།ས་སྐྱ་ལེགས་བཤད། མཁས་པའི་དགའ་སྟོན། བྱ་སྤྲེལ་གཏམ་རྒྱུད། དེབ་སྔོན། དེབ་ཐེར་དཀར་པོ། བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་རགས་རིམ་གཡུ་ཡི་ཕྲེང་བ། ཀུན་མཁྱེན་འཇིགས་མེད་དབང་བོའི་གསུང་འབུམ། རྗེ་ཙོང་ཁ་པའི་གསུང་འབུམ་སོགས་ཧ་ཅང་མང་ངོ་། །

    གསུམ།

བོད་ལ་སྤྱི་སྐད་ཅིག་ཆགས་དགོས་ན་འདི་ལྟ་བུ་རྨང་གཞི་ཡིན་པས་གཅིག་གྱུར་གྱི་སྤྱི་སྐད་ཅིག་ཆགས་ཆེད་དང་། སྔོན་བྱོན་མཁས་དབང་རྣམ་པའི་ཤུལ་ཏུ་བཞག་པའི་རིན་བྲལ་གྱི་གཙུག་ལག་རིག་གནས་དང་། ཕྱིས་འབྱུང་གི་མདོ་དབུས་ཁམས་གསུམ་གྱི་མཁས་དབང་སུས་གསུང་རྩོམ་ཡིན་ཡང་གོ་བ་བདེ་ལེགས་ངང་ལོན་ཆེད་དང་། དཔེ་རྙིང་གི་རིན་ཐང་སོགས་མི་ཉམས་པར་འཛིན་སྐྱོང་སྤེལ་གསུམ་སོགས་ཀྱི་ཆེད་ལ་དམིགས་ཏེ། ང་ཚོ་ཕྱི་རབས་པ་ཚོས་སྔོན་བྱོན་མཁས་དབང་རྣམ་པའི་གསུང་ཚད་ལྡན་དག་ལ་གཞི་བཅོལ་ཏེ་བོད་གངས་རིའི་ལྗོངས་འདི་གོང་བུ་གཅིག་གྱུར་དུ་སྒྲིལ་ཆེད། བོད་རྒྱ་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོ་ལྟར་བྲིས་ན་དགེ་མཚན་ཆེ་བ་དང་ཡང་དག་པར་སེམས་སོ། །

1.མདོ་དབུས་ཁམས་གསུམ་གཅིག་མཐུན་ཡིན་པ། ག་ད་ན་བ་མ་ས་དང་ད་དྲག་ཅན་མཐར། →པ།

2.དབུས་ཁམས་གཉིས་མཐུན་པ། ང་འ་ར་ལ་མཐའ་མེད་མཐར། མིང་རྐྱང་།→པ། ལས་ཚིག་དང་རྒྱན་ཚིག →བ།

2.ཨ་མདོ། འ་ང་ར་ལ་མཐའ་མེད་མཐར། ཚང་མར།→བ།

    མཇུག་བསྡུ་བ།

བོད་རྒྱ་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོ་ལ་གཞི་བཅོལ་ཏེ་མིང་མཐའ་པ་བ་ཅུང་གླེང་ཁུལ་བྱེད་དགོས་དོན། ང་ཚོ་མང་པོ་ཞིག་གིས་གང་ཞིག་འབྲི་ཁུལ་བྱེད་སྐབས་དང་། དཔེ་ཆ་གང་རུང་རེ་ཞུ་དག་གཏོང་སྐབས་སོགས་གང་ཡིན་ཡང་། མིང་མཐའ་པ་བ་ནི་ནམ་ཡང་རྙོག་དྲ་ཆེ་ཤོས་དེ་ཡིན། འདི་ལྷག་ཏུ་ཐ་སྙད་གཅིག་གཉིས་ཀྱི་དག་ཆ་ཙམ་གྱི་རྙོག་དྲ་མིན་པར། མིང་མཐའི་པ་བ་ནི་ཧ་ཅང་བཀོལ་རྒྱ་ཆེ་བས་རྙོག་རྫོབ་ཆེ་བ། དེ་བས་ནམ་ཡང་འདི་ཕྱོགས་ལ་དོ་ཁུར་དང་བསམ་གཞིག་བྱས་པ་ཡིན། སྤྱིར་ང་ལ་མཚོན་ན་བློ་གསལ་འཇུག་ངོགས་ཀྱི་དཔེ་ཁྲིད་བཅུ་ཡར་མར་མཐར་ཆགས་སུ་ཐོབ་མྱོངས་མོད། འོན་ཀྱང་། དེ་ཙམ་རྒྱུ་མཚན་དུ་བཟུང་སྟེ་ཕྱོགས་ཞེན་དང་རང་ལྟ་མཁྲེགས་འཛིན་མ་བྱས་པར། བོད་སྤྱིའི་སྐད་གདངས་དང་སྔོན་བྱོན་གསུང་རྩོམ་ལ་གང་མཐུན་པ། གང་ལ་གནས་ལུགས་དང་རིགས་པ་ཡོད་ན་དེ་ཚད་ལྡན་དུ་འཛིན་ཁུལ་བྱས་པ་ཡིན། གནས་སྐབས་ངའི་རྨོངས་བློར་འདི་ལྟར་བོད་རྒྱ་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོ་ལྟར་སྦྱོར་ན་ལེགས་པར་སེམས་ཀྱིན་ཡོད་ཀྱང་། ཕྱིས་སུ་འདི་ལས་ལྷག་པའི་ལུང་རིགས་དང་གནས་ལུགས་ལྡན་པའི་མིང་མཐའི་པ་བ་སྦྱོར་ཚུལ་གྱི་ལེགས་བཤད་གྱ་ནོམ་པ་འབྱུང་ན། དེར་རྗེས་སུ་ཡི་རངས་ཀྱིས་དེང་ལེན་བྱེད་ངེས་ཡིན། དེ་མིན་ཐོན་མིའི་དགོངས་པ་དགྲོལ་བ་ལ་ཐོན་མི་གཉིས་པ་དང་ཁྱད་མ་མཆིས་པའི་སྔོན་བྱོན་མཁས་དབང་གནམ་གྱིས་ས་བཀབ་པ་རྣམས་ཀྱི་གསུང་ལ་དཔྱད་པ་གཏོང་ཁུལ་བྱེད་པ་ནི། སྲིད་བུ་མེ་ཁྱེར་ཀྱིས་ཉི་མའི་འོད་ལ་གཞལ་བ་ལྟ་བུ་ཡིན་ཞིང་།ནོར་འཁྲུལ་གྱི་ཆ་མང་པོ་ཞིག་ཡོད་པ་སྨྲོས་མེད་ཡིན་པས།མ་ཤེས་པ་མཐོལ་ཞིང་འཆགས་པ་དང་། མགོན་དགེ་བའི་བཤེས་གཉེན་རྣམས་དང་གཟུར་གནས་མཁས་དབང་ཚོས་མཛུབ་སྟོན་དང་བསམ་ཚུལ་ལྷུག་བརྗོད་ཡོད་པར་རེ་སྐུལ་བྱས་པ་ལགས་སོ། །

 

ལུང་ཁུངས། 

[①] དཔྱད་རྩོམ་འདི་ནི་ནུབ་བྱང་མི་རིགས་སློབ་གྲྭ་ཆེན་མོའི་ཞིབ་འཇུག་སློབ་མའི་ལས་གཞིའི་རྣམ་གྲངས་ཞེས་པའི་གྲུབ་འབྲས་ཀྱི་ཆ་ཤས་ཡིན། ལས་གཞིའི་ཨང་རྟགས། Yxm2017061

[②] སྐུ་ཞབས་ཀྲང་དབྱི་སུན་གྱིས་གཙོ་སྒྲིག་བྱས།⟪བོད་རྒྱ་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོ།⟫[M]མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།1985ལོར་དཔར། ཤ3

[③] ཀྲུང་གོའི་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་ཞིབ་འཇུག་ལྟེ་གནས་བཀའ་བསྟན་དཔེ་བསྡུར་ཁང་གིས་བསྒྲིགས། ⟪བསྟན་འགྱུར་དཔེ་བསྡུར་མ།⟫ [M] ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2003ལོར་དཔར། དེབ་གྲངས115ཚན་པ་དང་པོ་དང་གཉིས་པ།

[④] བོད་ལྗོངས་རྟེན་རྫས་བཤམས་མཛོད་ཁང་གིས་བསྒྲིགས།  ⟪དཀར་ཆག་འཕང་ཐང་མ་དང་སྒྲ་སྦྱོར་བམ་གཉིས།⟫[M]མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།2003ལོར་དཔར། ཤ 204

[⑤] སྐུ་ཞབས་དབང་རྒྱལ་གྱིས་གཙོ་སྒྲིག་བྱས།⟪ཧྥ་རན་སིར་ཉར་བའི་ཏུན་ཧོང་བོད་ཡིག་ཤོག་དྲིལ་གྱི་ཞིབ་གསར་དཀར་ཆག⟫[M]མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2002ལོར་དཔར། ཤ112

[⑥] དོན་གྲུབ་རྒྱལ་དང་ཁྲིན་ཆིན་དབྱིན་གྱིས་བརྩམས།⟪བཙན་པོ་ཁྲི་ལྡེ་སྲོང་བཙན་གྱི་ལོ་རྒྱུས་མདོ་ཙམ་བརྗོད་པ།⟫[M]མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།1984ལོར་དཔར། ཤ64

[⑦] སི་ཏུ་ཆོས་ཀྱི་འབྱུང་གནས་ཀྱིས་བརྩམས།⟪སི་ཏུའི་སུམ་རྟགས་འགྲེལ་ཆེན།⟫[M] ཟི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།1957 ལོར་དཔར། ཤ 967

[⑧] དམུ་དགེ་བསམ་གཏན་རྒྱ་མཚོས་བརྩམས།⟪བོད་ཀྱི་ཡི་གེའི་སྤྱི་རྣམ་བློ་གསལ་འཇུག་ངོགས།⟫[M]མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།2005ལོར་དཔར།   ཤ 57

[⑨] ⟪སུམ་ཅུ་པའི་སྙིང་པོ་ལེགས་བཤད་ལྗོན་དབང་གི་སློབ་དེབ།⟫[M]ཚ་སྤྲུལ་ངག་དབང་བློ་བཟང་གིས་བརྩམས།1959མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།ཤོག་གྲངས་།84

[⑩] ཚེ་ཏན་ཞབས་དྲུང་གིས་བརྩམས།⟪ཐོན་མའི་ཞལ་ལུང་།⟫[M]ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།2006 ལོར་དཔར། ཤ 201

[11] ཐུབ་བསྟན་ཕུན་ཚོགས་ཀྱིས་བརྩམས།⟪དེང་དུས་པ་བ་གཉིས་སྤྱོད་སྟངས་ནོར་བའི་དོན་སྐྱོན་སྐོར་བཤད་པ།⟫[Z]2016.9.20Bernagchen108  Zineསྟེང་བཀོད།

[12] ཅོ་ནེ་སངས་རྒྱས་བསོད་ནམས་ཀྱིས་བརྩམས། མདོ་དབུས་ཁམས་གསུམ་གྱི་ཡུལ་སྐད་གཤིབ་བསྡུར་ལས་བོད་ཀྱི་སྤྱི་སྐད་གཏན་འབེབས་སྐོར་ལ་དཔྱད་པ།⟪བླ་སྲོག⟫[J]2008ལོའི་སྤྱིའི་འདོན་ཐེངས་ལྔ་པ། ཤ 32